Βασιλική Ακαδημία Ιατρικής, 1817. Ο
γάλλος ανατόμος Ζορζ Κουβιέ παρουσιάζει στους συναδέλφους του το
ακριβές ομοίωμα μιας μαύρης γυναίκας από τη Ν. Αφρική. Η γυναίκα αυτή,
που όταν ζούσε ονομαζόταν Σάαρτζι Μπάρτμαν αλλά έμεινε γνωστή ως
«Hottentot Venus» (Αφροδίτη των Οτεντότων), είχε τεράστιους γλουτούς
(στεατοπυγία) και υπερμεγέθη γεννητικά όργανα που κατέληγαν σε δύο
αποφύσεις (μακρονυμφία).
Έντυπη Έκδοση Επτά, Κυριακή 17 Απριλίου 2011
Αιχμάλωτη Αφροδίτη
ΤΗΣ ΕΥΑΝΝΑΣ ΒΕΝΑΡΔΟΥ (venardu@enet.gr)
Βασιλική Ακαδημία Ιατρικής, 1817. Ο γάλλος ανατόμος Ζορζ Κουβιέ παρουσιάζει στους συναδέλφους του το ακριβές ομοίωμα μιας μαύρης γυναίκας από τη Ν. Αφρική. Η γυναίκα αυτή, που όταν ζούσε ονομαζόταν Σάαρτζι Μπάρτμαν αλλά έμεινε γνωστή ως «Hottentot Venus» (Αφροδίτη των Οτεντότων), είχε τεράστιους γλουτούς (στεατοπυγία) και υπερμεγέθη γεννητικά όργανα που κατέληγαν σε δύο αποφύσεις (μακρονυμφία).
Γελοιογραφία της εποχής που σατίριζε τη «Μαύρη Αφροδίτη». Γελοιογραφία της εποχής που σατίριζε τη «Μαύρη Αφροδίτη». Τα ιδιαίτερα αυτά χαρακτηριστικά της κατέπληξαν όχι μόνο την ιατρική κοινότητα, αλλά και τη λονδρέζικη και την παριζιάνικη κοινωνία, με αποτέλεσμα η άτυχη γυναίκα να περάσει όλη της τη ζωή είτε ως αξιοπερίεργο «ζώο» ενός πλανόδιου τσίρκου, είτε ως «εξωτικό» ερωτικό αντικείμενο, είτε ως ιατρικό «φαινόμενο», ζώντας συνεχή ταπείνωση. Η συγκλονιστική αυτή ιστορία έγινε ταινία από τον Γαλλοτυνήσιο Αμπντελατίφ Κεσίς («Κους-κους με φρέσκο ψάρι») που παρακολουθεί με ευαισθησία την ιστορία της και δεν διστάζει να σοκάρει τον θεατή με σκληρές σκηνές.
Στη «Μαύρη Αφροδίτη» (την Πέμπτη στα σινεμά), η Μπάρτμαν, ακριβώς όπως συνέβη και στην πραγματικότητα, «εργάζεται» για τον Νοτιοαφρικανό Σεζάρ, ο οποίος περιφέρει τη γυναίκα αυτή σε λονδρέζικα πανηγύρια. Η ηρωίδα (Γιαχίμα Τόρες) εμφανίζεται μέσα σε κλουβί να μουγκρίζει και να τρώει από το χέρι του «θηριοδαμαστή» της, ενώ εκείνος προτρέπει το κοινό να την αγγίζει στους γλουτούς ώστε να βεβαιωθεί πως αυτοί είναι αληθινοί. Μετά το τέλος της παράστασης συνειδητοποιούμε πως η κοπέλα, που βρίσκει καταφύγιο στο αλκοόλ, υποχρεώνεται να παίζει αυτόν τον ρολο από το αφεντικό της. Ο Σεζάρ την εκμεταλλευόταν ήδη από την εποχή που ζούσαν στη Ν. Αφρική. Κι όμως η Μπάρτμαν χάνει μια μεγάλη ευκαιρία: σε μια δίκη όπου ο Σεζάρ κατηγορείται ως δουλέμπορος, η ίδια καταθέτει πως όλα γίνονται με τη συναίνεσή της.
Αυτή είναι λίγο πολύ και η πραγματική ιστορία της Σάαρτζι Μπάρτμαν, η οποία, στο Παρίσι πλέον, αρνείται πεισματικά να αποκαλύψει τα γεννητικά της όργανα στην Ιατρική Ακαδημία και τον διακεκριμένο ανατόμο Κουβιέ. Τελικά πέφτει και πάλι στα χέρια ενός παρουσιαστή άγριων θηρίων και περιφέρεται στη γαλλική υψηλή κοινωνία ως σεξουαλικό αξιοπερίεργο. Γρήγορα θα καταλήξει σε οίκο ανοχής και το 1815 θα πεθάνει, μόνη, από φυματίωση και αφροδίσια νοσήματα. Μόνο τότε ο Κουβιέ καταφέρνει να μελετήσει το νεκρό σώμα της, που, αφού πρώτα αποτέλεσε τη βάση για ένα γύψινο ομοίωμα, ακρωτηριάστηκε. Διάφορα εκμαγεία της Σάαρτζι, ο σκελετός της και βάζα που περιείχαν το μυαλό και το αιδοίο της, παρουσιάζονταν σε κοινή θέα στο Μουσείο του Ανθρώπου στο Παρίσι μέχρι το 1976! Μόλις το 2002, μετα από αίτημα ετών του Μαντέλα, το λείψανό της θάφτηκε στη Ν. Αφρική.
Ηδη στην εποχή της, η Μαύρη Αφροδίτη διακωμωδήθηκε σε κόμικ αλλά και σε παραστάσεις βοντβίλ. Γιατί όμως λεγόταν Αφροδίτη των Οτεντότων; Οι Οτεντότοι (έτσι χαρακτήριζαν, με περιφρονητικό τρόπο, οι Ευρωπαίοι των αρχών του 20ού αιώνα τη φυλή Κόι) είναι μια φυλή κτηνοτρόφων της Νότιας Αφρικής. Η πρόωρη και δυσανάλογη ανάπτυξη και οι ογκώδεις γλουτοί ήταν ένα φυσικό χαρακτηριστικό ιδίως των γυναικών της φυλής. Θεωρούνταν μάλιστα σημάδι ομορφιάς. Με το πέρασμα του χρόνου το χαρακτηριστικό αυτό εξαφανίστηκε.
Ο Κουβιέ υπογράμμισε τις ομοιότητες του εγκεφάλου της Μπάρτμαν με αυτόν του ουραγκοτάγκου, αναπτύσσοντας μια από τις θεωρίες οι οποίες χρησιμοποιήθηκαν αργότερα για την άνοδο του φασισμού στην Ευρώπη. Την εποχή εκείνη η Μπάρτμαν παρείχε στους επιστήμονες «τον χαμένο κρίκο στην αλυσίδα της ανθρώπινης ύπαρξης», αναδεικνύοντας, όπως υποστήριζαν τότε, «το καθοριστικό σκαλοπάτι μεταξύ ανθρώπου και ζώου»...
Στο βιβλίο «Black Venus: Sexualised Savages, Primal Fears and sexual savages in French» (εκδόσεις Paperback) η φεμινίστρια συγγραφέας Τ. Ντένεαν Σάρπλεϊ Γουάιτινγκ επισημαίνει πως το μοντέλο της Μαύρης Αφροδίτης (με την έννοια της αφρικανής γυναίκας που ξυπνάει ερωτικούς συνειρμούς στους δυτικούς) κυριαρχεί σε πολλά κείμενα γάλλων λογοτεχνών του 19ου αιώνα. Ομως, ενώ υπάρχει ολόκληρος κλάδος σπουδών που μελετά τις απεικονίσεις του «μαύρου» στη γαλλική λογοτεχνία (εξετάζοντας για παράδειγμα την «εμμονή» των Γάλλων για το θέμα ήδη από τον Μεσαίωνα), ελάχιστοι έχουν καταπιαστεί με τους τρόπους απεικόνισης της μαύρης (ή μουλάτας) γυναίκας.
..................................................
Η αλήθεια είναι, σημειώνει η μελετήτρια, πως οι λογοτέχνες του 19ου αιώνα προσπαθούν να βάλουν σε βολικά «κουτάκια» τις Αφρικανές που τότε κατέκλυσαν τη Γαλλία λόγω της άνθησης του δουλεμπορίου. Οι γυναίκες αυτές ελκύουν και ταυτόχρονα φοβίζουν τους Γάλλους, που προσπαθούν να δαμάσουν τη «διαφορετικότητά» τους. Ετσι, η μεγάλη πλειονότητα των λογοτεχνών του 1800 παρουσιάζουν τη μαύρη γυναίκα ως μια σεξουαλικά άγρια πόρνη ή σκλάβα του σεξ, τροφοδοτώντας έτσι τις συλλογικές αντρικές φαντασιώσεις της εποχής (και όχι μόνο)...''
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου